Hem ispat hem de ödeme aracı olarak kullanılan barter çeki, barter sistemi üyeleri arasında yapılan sözleşmelerin; yani somut işlemlerin ödeme belgesidir. Barter çeki barter sistemi içerisinde yer aldığından barter çekini açıklarken öncelikle kısaca barter sisteminden bahsedilmelidir.
Barterle ihtiyaçları karşılamak için ilk önce bir barter işleyişinin içine girmek; yani sistemin temelini kuran ve işleyiş ilkelerini ortaya koyan organizasyon şirketi ile bir üyelik sözleşmesi yapmak gerekir. Bu sözleşme ile sisteme giriş yapıldıktan sonra, üyeler ihtiyaçları için birbirleriyle de sözleşme (somut işlem) yapabilmektedirler. Diğer bir ifadeyle, barter sistemi, bir sözleşme ile dâhil olunan ve sonrasında yapılacak sözleşmelerle yürüyen kapalı bir sistemdir. Üç köşeli bir ilişkinin var olduğu bu sistemde, barter havuzunda yer alan taraf ile edime kavuştuğu üyeler arasındaki iki taraflı ilişkinin yanı sıra, organizasyon şirketi de bulunmaktadır.
Üyelik sözleşmesiyle sisteme girişin ardından üyeler, havuzda yer alan, ihtiyaçlarına uygun mal ve/veya hizmetlere yönelik taleplerini organizasyon şirketine ileterek, işlem için onay almakta ve onayı takiben somut sözleşmeler yapılmaktadırlar. Bununla birlikte, talep üzerine üyelerden birisi, bir diğer üyeye herhangi bir edim sunduğunda ya da sözleşmeden doğan borçlar ifa edildiğinde, karşı taraftan gerçek bir edim elde etmeyip, karşı edime ilişkin genel, soyut bir hak kazanmaktadır. Bu hak, işleyişte yer alan üyelerden herhangi birine yöneltilebilir.
Barter organizasyon şirketi, havuza sunulan edimlerin üyelerce bildirilen birim fiyatlarını kontrol ederek; değerlerin, mal ve/veya hizmetlerin gerçek değerleri olarak belirlenmesini sağlayıp, ardından bunları bütün üyelere -uygulamadaki adıyla arz listeleriyle- bildirmektedir. Havuzda yer alan herhangi bir mal ve/veya hizmeti talep eden üye, somut işlemde elde ettiği edimin değeri kadar borçlanmaktadır. Edim ifa eden taraf üye ise, havuzdan alacaklı hale gelmektedir. Burada dikkat çekilmesi gereken nokta, ki bu üyelik sözleşmeleri incelendiğinde de görülecektir, üyelerin barter şirketinden nakit ödeme talep edemeyeceğidir.
Barter üyeleri arasında işleyen kapalı bir sitem olduğu için, barter işleyişindeki cari hesap kayıtları da, sadece barter sistemi içerisinde geçerlidir. Organizasyon şirketi tarafından tutulan cari hesaptaki alacak ve borç kayıtları, sadece üyeler tarafından kabul edilmekte ve onlar arasında hüküm ve sonuç doğurmaktadır. Somut edim getiren üyenin hesabına alacak, edim elde eden üyenin hesabına da borç kaydı yapılmaktadır. Cari hesap kayıtları, bir yönüyle sözleşmelerin son aşamasıdır. Barter çeki (somut işlem ödeme belgesi) son aşamaya gelmeden düzenlenip, hesap kayıtlarındaki karışıklığı önlemeye hizmet eder.
Somut işlemle havuzdan mal ve/veya hizmet edinmek isteyen üye, talep ettiği edimi havuza getirmiş üyeyle görüşmelerinin ardından sözleşme yapacaktır. Taraflar, somut edime ilişkin bütün unsurları (miktar, tür, nitelik, ifa zamanı, yeri, koşulları gibi) görüştükten, işlem onayını aldıktan sonra, barter sisteminde geçerli somut işlemi yapacaklardır. Sözleşme konusu somut edimin ifası taraflar arasında, organizasyon şirketinin hiçbir katılımı olmadan gerçekleşecektir. Ancak, işlem yapılırken somut edimin karşılığı için barter çeki (ödeme belgesi) düzenlenecektir. Barter çekinin içeriği, işlem taraflarının hesap numaraları, işlem konusu edimin bedeli, organizasyon şirketince verilen işlem onayı ve çekin tarih ve numarasından oluşacaktır. Değerin barter birimiyle hesaplandığı belge, somut edim alacaklısı tarafından düzenlenecektir. Belgenin içeriğindeki değer, somut edim alacaklısının hesabındaki soyut alacak hakkıdır. Aslı organizasyon şirketine verilecek belgenin, bir örneği edim talep eden üyeye kalacak; bir örneği de somut edim sunacak üyeye verilecektir. Barter çeki bir anlamda somut edimin ivazını oluşturacaktır.
Yukarıda da bahsedildiği gibi, barter çeki hem ispat hem de ödeme aracıdır. Barter çeki ispat aracı olarak, üzerinde yazılı miktar değerinde bir mal ve/veya hizmet sunumuna dair bir sözleşme yapıldığını ve somut edim borcunun karşılığı soyut alacak ve soyut borcun kaynağını gösterecektir. Ödeme aracı olarak ise, bu çek, somut sözleşme tarafları arasındaki hesaplaşmada, somut edimin karşılığını oluşturacaktır. Zira, edim sunan üyenin bu sözleşmeden beklentisi, sunduğu edimin değeri kadar soyut alacak hakkı kazanmaktır. Bu hak “barter çeki”nde yer almaktadır.
Sonuç olarak; barter sistemi uygulamasındaki çek, herkes açısından geçerli bir ödeme aracı olmayıp, sadece sistem içinde hüküm ve sonuç doğurmaktadır. Dolayısıyla, barter çekini, herkes nezdinde geçerli olan ticaret hukukundaki kıymetli evrak türleri ile karıştırmamak gerekmektedir.
Konu ile ilgili detaylı bilgi için, bize her zaman danışabilirsiniz.